Kamu İhalelerine Katılmaktan Yasaklama Nedir? 4734 ve 4735 Sayılı Kanuna Göre Sebepler ve Dava Süreci

Kamu İhalelerine Katılmaktan Yasaklama Nedir? 4734 ve 4735 Sayılı Kanuna Göre Sebepler ve Dava Süreci

Kamu ihalelerine katılmaktan yasaklama nedir? 4734 ve 4735 sayılı kanuna göre yasaklama sebepleri, süreler, 45 günlük hak düşürücü süre, Danıştay içtihatları ve dava açma süreci hakkında tüm detayları öğrenin.

Kamu İhalelerine Katılmaktan Yasaklamalar: Mevzuat, İçtihat ve Uygulama

Kamu İhalelerine Katılmaktan Yasaklama

Kamu ihaleleri, kamu kaynaklarının verimli ve şeffaf biçimde kullanılmasını sağlayan en önemli mekanizmalardan biridir. Ancak ihale sürecinde hileli davranışların veya sözleşmeye aykırı uygulamaların ortaya çıkması, kamu yararını doğrudan tehdit eder. Bu nedenle yasa koyucu, kamu ihalelerine katılmaktan yasaklama müessesesini öngörmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 58 ve 59. maddeleri, ihalelerden yasaklamanın sebeplerini ve kamu davası açılması halinde yasaklılık durumunu düzenler. 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun 26 ve 30. maddeleri ise sözleşme sürecindeki yasak fiil ve davranışlar ile yüklenicilerin sorumluluklarını hükme bağlar.

Danıştay, yasaklama kararlarının idari yaptırım niteliğinde olduğunu, bu nedenle “kanunilik, belirlilik, orantılılık ve şahsilik” ilkelerinin uygulanması gerektiğini kabul etmektedir .

4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’na Göre Yasaklama Sebepleri Nelerdir? 

4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’na Göre Yasaklama Sebepleri şu şekilde sıralanabilir;

a) 11. Madde – İhaleye Katılamayacak Olanlar

• Terör suçları, örgütlü suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık gibi suçlardan hüküm giymiş olanlar.
• Daha önce ihalelerden yasaklı olanlar.
• İhale yetkilileri ve bu kişilerin eşleri, çocukları ve üçüncü dereceye kadar kan ve kayın hısımları.

b) 17. Madde – Yasak Fiil ve Davranışlar

Bu fiiller ihaleye katılmaktan yasaklamanın doğrudan sebepleridir:

• Hile, desise, vaad, tehdit, nüfuz kullanma, çıkar sağlama gibi yollarla ihaleye fesat karıştırmak.
• İstekliler arasında anlaşma yaparak rekabeti engellemek.
• İhaleye katılamayacağı halde katılmak.
• Sahte belge veya sahte teminat kullanmak.
• Tekliflerin hazırlanması veya değerlendirilmesi sürecinde hileli davranışlarda bulunmak.

c) 58. Madde – Yasaklama Kararı

• 17. maddede belirtilen fiil ve davranışlarda bulunanlar, bir yıldan az olmamak üzere iki yıla kadar ihalelerden yasaklanır.
• 59. maddeye göre, belirli suçlardan dolayı haklarında kamu davası açılanlar da dava süresince yasaklı sayılır.

4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’na Göre Yasaklama Sebepleri Nelerdir?

4735 Sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’na Göre Yasaklama Sebepleri şu şekilde sıralanabilir;

a) 25. Madde – Yasak Fiil ve Davranışlar

Yüklenicinin sözleşme aşamasındaki şu fiilleri yasaklama sebebidir:

• Taahhüdünü ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine aykırı yerine getirmek.
• Sahte belge, sahte teminat veya sahte fatura düzenlemek.
• İşi devretmek veya alt yükleniciye yaptırmak yasağına aykırı davranmak.
• Mücbir sebepler dışında, işi sözleşmede belirtilen sürede bitirmemek.

b) 26. Madde – Yasaklama

• 25. maddede belirtilen fiiller nedeniyle yüklenici ve ortakları, bir yıldan az olmamak üzere iki yıla kadar tüm kamu ihalelerinden yasaklanır.

c) 30. Madde – Yapım İşlerinde Sorumluluk

• Yapım işlerinde fen ve sanat kurallarına aykırı iş yapmak, hileli malzeme kullanmak veya kusurlu iş teslim etmek; kesin kabul sonrası dahi tespit edilirse yüklenicinin yasaklanmasına yol açar.

Yasaklama Kararlarının Hukuki Niteliği

Yasaklama kararları idari yaptırım niteliğinde olduğundan, yalnızca kanunda belirtilen fiiller sebebiyle uygulanabilir. Danıştay, idareye tanınan takdir yetkisinin sınırsız olmadığını; özellikle yasaklama süresinin fiilin ağırlığıyla orantılı olması gerektiğini vurgulamaktadır. Üst sınırdan yasaklama uygulanacaksa, bunun gerekçesinin somut olarak ortaya konulması zorunludur. Ayrıca, ortak girişimlerde fiile iştirak etmeyen ortakların cezalandırılamayacağı ve istisna kapsamındaki ihaleler için yasaklama kararının yalnızca kanunda açıkça düzenlenmişse verilebileceği belirtilmiştir .

Yasaklama Kararı Vermeye Yetkili Merciler

Yasaklama kararı verme yetkisi; bakanlıklar, bağlı kuruluşlar, il özel idareleri ve belediyelere aittir. Ancak bu yetki, doğrudan ihaleyi yapan idareye değil, kanunda belirlenmiş üst mercilere tanınmıştır.

Danıştay, bakan yardımcısı imzasıyla tesis edilen kararların hukuka uygunluğu için yetki devrinin açıkça ortaya konulması gerektiğini belirtmiştir . Ayrıca belediye iştirakleri için yasaklama kararını belediyenin değil, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın vermesi gerektiği içtihat edilmiştir .

Kamu İhale Kurumu ise yalnızca gözetim fonksiyonuna sahiptir; yasaklama kararı verme yetkisi yoktur. KİK’in bu yöndeki kararlarının icrai nitelikte olsa da hukuka uygun olmadığı kabul edilmiştir .

Yasaklanacak Kişiler ve Şirketler

Yasaklama kararları, fiile doğrudan iştirak eden kişi ve şirketler hakkında uygulanır.

• Ortak girişimler: Fiile iştirak eden ortak yasaklanır, etmeyen ortak sorumlu tutulamaz .
• Zincirleme yasaklama: Danıştay, 58. maddeye dayanılarak sınırsız bir zincirleme yasaklama uygulanamayacağını; yalnızca ilk yasaklamaya sebep olan şirketin esas alınabileceğini belirtmiştir .

Bu yaklaşım, “cezaların şahsiliği” ilkesinin ihalelerden yasaklama alanında da geçerli olduğunu göstermektedir.

Yasaklama Süresi ve 45 Günlük Hak Düşürücü Süre

Kanunda yasaklama süresi “bir yıldan az olmamak üzere iki yıla kadar” belirlenmiştir.mAyrıca, yasaklamayı gerektiren fiil veya davranışın tespitinden itibaren en geç 45 gün içinde yasaklama kararı verilmelidir. Danıştay, bu sürenin hak düşürücü nitelikte olduğunu ve süresi geçtikten sonra verilen kararların hukuka aykırı olduğunu içtihat etmiştir. Tahkikat gerektiren durumlarda, sürenin fiilin kesin olarak tespit edildiği tarihten başlayacağı belirtilmiştir.

Yasaklama Kararına Tesir Eden Hukuki Durumlar

Yasaklama kararları çoğunlukla sözleşme feshi ile bağlantılıdır. Danıştay, fesih kararının hukuka uygunluğu araştırılmadan yasaklama kararı verilemeyeceğini kabul etmektedir .

Ayrıca:

• Mücbir sebepler nedeniyle yükümlülük yerine getirilememişse yasaklama uygulanamaz .
• İdareden kaynaklanan sebeplerle işin yapılmaması halinde yükleniciye yasaklama kararı verilemez .

Dava Açma Süresi, Görevli ve Yetkili Mahkeme

Kamu ihalelerine katılmaktan yasaklama kararlarına karşı görevli mahkeme, yetkili mahkeme şu şekilde belirlenmiştir:

• Görevli mahkeme: İdare mahkemeleri. Ancak bazı tazminat talepleri adli yargıya aittir .
• Yetkili mahkeme: İşlemi tesis eden bakanlığın bulunduğu yer idare mahkemesi .
• Dava açma süresi: İYUK uyarınca, dava açma süresi yazılı tebliğ ile başlar. Danıştay, yalnızca Resmî Gazete ilanının yeterli olmadığını, ilgilisine ayrıca tebliğ yapılması gerektiğini belirtmiştir .

Danıştay’ın yerleşik kararları, dava açma süresi bakımından önemli açıklıklar getirmiştir:

• Yazılı bildirim esas alınır: Yasaklama kararı Resmî Gazete’de yayımlansa bile, dava açma süresinin başlaması için ilgilisine ayrıca yazılı bildirim yapılması gerekir. Resmî Gazete ilanı, dava süresini başlatmaz .
• Yasaklama kararının ilan niteliği: Danıştay, yasaklama kararının “ilânı gereken düzenleyici işlem” olmadığını, kişisel işlem niteliğinde olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle, dava süresi ilanla değil, tebliğ ile başlar .
• Hak kayıplarının önlenmesi: Kararlarda, ilgililerin fiilen haberdar olmasını esas alan bir yaklaşım benimsenmiştir. Böylece Resmî Gazete ilanını görmeyen yüklenicilerin dava açma hakkı zedelenmemektedir.

Yasaklamanın Şirketler ve Ortaklar Üzerindeki Sonuçları

Yasaklama kararları, yüklenicinin yalnızca ihale süreçlerine katılımını değil, ticari itibarını ve ekonomik faaliyetlerini de doğrudan etkiler.

• Manevi tazminat: Danıştay, ticari itibarın zedelenmesi halinde manevi zararın doğacağını kabul etmekte; ancak tazminatın “sebepsiz zenginleşmeye” yol açmayacak makul bir düzeyde tutulması gerektiğini belirtmektedir .
• Maddi tazminat: Hukuka aykırı yasaklama nedeniyle uğranılan kesin zararlar tazmin edilir. Ancak, katılamadığı ihalelerden doğacak muhtemel kâr kaybı tazmin edilmez .

Kamu İhale Kurumu’nun Rolü

Kamu İhale Kurumu, yalnızca denetim ve gözetim görevine sahiptir. Yasaklama kararı verme veya başlatma yetkisi yoktur.Danıştay, KİK’in yasaklama sürecine ilişkin aldığı kararların hukuki bağlayıcılığı olmadığını açıkça belirtmiştir .

Yasaklama Kararından Kaynaklanan Tazminat Davaları

Yükleniciler, yasaklama kararları nedeniyle uğradıkları zararların tazmini için tam yargı davası açabilir.

• Bu davaların açılabilmesi için yasaklama kararının iptal edilmesi şart değildir .
• Usulden iptal edilen yasaklama kararları dolayısıyla idarenin “ağır hizmet kusuru”ndan bahsedilemez .
• Manevi tazminat mümkündür, ancak miktarı ölçülü olmalıdır.
• Maddi tazminat yalnızca kesin zararlara ilişkindir; olası kâr kaybı talep edilemez .

Sonuç ve Değerlendirme

Kamu ihalelerine katılmaktan yasaklama, kamu ihale sisteminin şeffaflığını ve güvenilirliğini koruyan önemli bir araçtır. Ancak:

• Yasaklama kararları idari yaptırım niteliğinde olup ceza hukuku ilkelerine tabidir.
• Kararlar yalnızca kanunda yetkili merciler tarafından verilebilir.
• Fiile iştirak etmeyen ortakların cezalandırılması şahsilik ilkesine aykırıdır.
• 45 günlük hak düşürücü süre, yüklenicilerin hukuki güvenliği açısından önemlidir.
• Hukuka aykırı yasaklamalar hem manevi hem de maddi tazminat sorumluluğu doğurur.

Danıştay içtihatları, idarenin takdir yetkisini sınırlandırarak keyfiliği önlemekte ve yüklenicilerin hak arama özgürlüğünü güvence altına almaktadır. Bu nedenle uygulamada yasaklama kararlarının mevzuata ve içtihatlara uygun olarak tesis edilmesi büyük önem taşır

Kamu İhalelerine Katılmaktan Yasaklamalar Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. Kamu ihalelerine katılmaktan yasaklama nedir?

Kamu ihalelerine katılmaktan yasaklama, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nda düzenlenen, yüklenicilerin veya isteklilerin belirli fiil ve davranışları nedeniyle kamu ihalelerine belirli süreyle katılamamasıdır. Bu yaptırım, kamu kaynaklarının güvenli ve şeffaf kullanılmasını sağlamayı amaçlar.

2. Kamu ihalelerinden yasaklamanın sebepleri nelerdir?

Yasaklamanın başlıca sebepleri şunlardır:

• Sahte belge veya teminat kullanmak,
• İhaleye fesat karıştırmak, rekabeti engellemek,
• Daha önce yasaklı olmasına rağmen ihaleye katılmak,
• Yüklenicinin sözleşmeye aykırı davranması, işi süresinde teslim etmemesi,
• Hileli malzeme kullanmak veya fen ve sanat kurallarına aykırı iş yapmak.

3. Kamu ihalelerinden yasaklama süresi ne kadardır?

Kanuna göre yasaklama süresi bir yıldan az olmamak üzere iki yıla kadar uygulanır. Yasaklama süresinin belirlenmesinde fiilin ağırlığı ve somut olayın özellikleri dikkate alınır.

4. Yasaklama kararı kim tarafından verilir?

Yasaklama kararı, doğrudan ihaleyi yapan idare tarafından değil; bakanlıklar, bağlı kuruluşlar, il özel idareleri ve belediyeler gibi kanunda belirlenen üst merciler tarafından verilir. Kamu İhale Kurumu (KİK) sadece gözetim ve denetim görevi yapar, yasaklama kararı veremez.

5. Yasaklama kararının hukuki niteliği nedir?

Yasaklama kararları, idari yaptırım niteliğindedir. Bu nedenle kanunilik, belirlilik, orantılılık ve şahsilik ilkelerine uygun olmalıdır. Danıştay kararlarına göre, fiile iştirak etmeyen ortakların cezalandırılması mümkün değildir.

6. Yasaklama kararına karşı dava açılabilir mi?

Evet. Yasaklama kararına karşı idare mahkemelerinde iptal davası açılabilir.

• Dava açma süresi, yazılı tebliğden itibaren başlar.
• Resmî Gazete’de yayımlanması tek başına süreyi başlatmaz.
• Yetkili mahkeme, kararı veren bakanlığın bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.

7. Yasaklama kararının verilmesi için süre var mı?

Evet. Yasaklamayı gerektiren fiil veya davranışın tespitinden itibaren en geç 45 gün içinde yasaklama kararı verilmelidir. Bu süre hak düşürücü niteliktedir. Süresi geçtikten sonra verilen kararlar hukuka aykırıdır.

8. Yasaklama kararından şirket ortakları da etkilenir mi?

Yasaklama kararı sadece fiile doğrudan iştirak eden kişi veya şirketler hakkında uygulanır. Ortak girişimlerde suça veya fiile katılmayan ortaklar yasaklamadan etkilenmez. Danıştay kararları da “cezaların şahsiliği” ilkesini vurgulamaktadır.

9. Yasaklama kararının şirketler üzerinde ne gibi sonuçları olur?

Yasaklama kararı, yüklenicinin sadece ihalelere katılımını engellemez; aynı zamanda ticari itibarını ve ekonomik faaliyetlerini de doğrudan etkiler. Hukuka aykırı yasaklama halinde şirketler tam yargı davası açarak maddi ve manevi tazminat talep edebilir.

10. Hukuka aykırı yasaklama kararı halinde hangi tazminatlar talep edilebilir?

• Maddi tazminat: Yasaklama nedeniyle uğranılan kesin zararlar talep edilebilir. Ancak, katılamadığı ihalelerden doğacak muhtemel kâr kaybı tazmin edilmez.
• Manevi tazminat: Ticari itibarın zedelenmesi halinde talep edilebilir. Ancak miktar makul ve ölçülü olmalıdır.