AYM’nin Güvenlik Soruşturmasını İptal Etmesi Hakkında

AYM’nin Güvenlik Soruşturmasını İptal Etmesi Hakkında

15 Temmuz 2016 hain darbe girişimi sonrası 29 Ekim 2016 tarih ve 676 sayılı OHAL Kanun Hükmü Kararnamesinin 74'üncü maddesi ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun devlet memurluğuna alınma şartlarını düzenleyen

AYM’nin Güvenlik Soruşturmasını İptal Etmesi Hakkında

15 Temmuz 2016 hain darbe girişimi sonrası 29 Ekim 2016 tarih ve 676 sayılı OHAL Kanun Hükmü Kararnamesinin 74'üncü maddesi ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun devlet memurluğuna alınma şartlarını düzenleyen 48'inci maddesinin 1 Fıkrasının (A) Bendine (8) alt bendi ek madde olarak getirilmiş ve "güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak" şartı memurluğa alınmada gerekli koşul olarak düzenlenmişti. Söz konusu OHAL'in kaldırılması ile 7070 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun'un "Kamu Personeline İlişkin Bazı Düzenlemeler" başlıklı 60'ıncı maddesi ile kabul edilmişti.

Yaklaşık 3 yıldır yürürlükte olan düzenlemeye karşı 2018 yılında Anayasa mahkemesine; Anayasanın başlangıç kısmı ile ilgili maddelere aykırılığı ileri sürülerek iptaline ve yürürlülüklerinin durdurulmasına karar verilmesine yönelik yapılan başvuru görüşülerek Anayasa Mahkemesi tarafından 29 Kasım 2019 tarihli resmi gazete de karara bağlandı. Söz konusu Anayasa Mahkemesi kararında; "güvenlik soruşturma veya arşiv araştırması yapılması memurluğa alımlarda genel şartlar arasında sayılmasına karşın güvenlik soruşturmasına ve arşiv araştırmasına konu edilecek bilgi ve belgelerin neler olduğuna, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağına, hangi mercilerin soruşturma ve araştırmayı yapacağına ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Diğer bir ifadeyle güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının yapılmasına ve elde edilecek verilerin kullanılmasına ilişkin temel ilkeler belirlenmeksizin kuralla sadece güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması devlet memurluğuna alımlarda aranacak şartlar arasında sayılmıştır. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda devlet memurluğuna atanmasında esas alınacak kişisel veri niteliğindeki bilgilerin alınmasına, kullanılmasına ve işlenmesine yönelik güvenceler ve temel ilkeler kanunla belirlenmeksizin bunların alınmasına ve kullanılmasına izin verilmesi Anayasa'nın 13'üncü, 20'nci ve 128'inci maddelerine bağdaşmamaktadır" ifadelerine yer verilerek ilgili maddenin Anayasa'nın 13., 20. ve 128. maddelerine aykırı olduğu gerekçesiyle iptaline karar vermiştir. İptal kararı ile birlikte Anayasa'nın 153.maddesinin "Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar." hükmü gereği 29 Kasım 2019 tarihinde ilgili madde yürürlükten kaldırılmıştır. 

Anayasa mahkemesi ilgili maddenin iptali gerekçesinde Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırmasının yapılıp yapılmaması konusunu tartışmadığı gibi 657 sayılı kanun kapsamında görev yapan memurlar haricinde özel kanun ve yönetmelikleri kapsamında ataması yapılan özellikle Asker ve Emniyet Personeli hakkında yapılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusuna da değinmemiş sadece güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının yapılma usulü konusunda kanuni bir düzenleme olmamasını belirterek hukuk tekniği açısından usulde eksiklik sebebiyle iptal kararı vermiştir. Kararda, Anayasa'nın Özel Hayatın Gizliliği başlıklı 20'nci maddesinde "Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz" düzenlemesi ile özel hayatın korunması hakkının yine Anayasa'nın "Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması" başlıklı 13'üncü maddesinde "Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz" kapsamında temel hak ve hürriyetler kapsamında sayıldığı ve bu ilkenin ancak kanunla sınırlanabileceği belirtilmiştir. Anayasa'nın 128'inci maddesinde ise "...Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir..." denilerek memurların atanmalarına ilişkin düzenlemelerin kanunla yapılabileceği yine kişisel veri niteliğindeki bilgilerin ancak kanunda öngörülen hallerde ve kişilerin açık rızası dahilinde işlenebileceği, bu çerçevede güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması neticesinde elde edilen verilerin kişisel veriler kapsamında olduğu belirtilmiş güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında kamu mercileri tarafından özel yaşamı ile ilgili sorular sorulması da dahil olmak üzere bir bireyin özel hayatı, iş ve sosyal yaşamıyla ilgili bilgilerinin alınması, kaydedilmesi ve kullanılması özel hayata saygı hakkına sınırlama niteliğinde olduğuna değinilerek; kapsamı ve temel ilkeleri belirlenmeksizin güvenlik soruşturmasına ve arşiv araştırmasına konu edilecek bilgi ve belgelerin neler olduğuna, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağına, hangi mercilerin soruşturma ve araştırmayı yapacağına ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmamasını, Anayasamızın temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması, özel hayatın gizliliği ve kamu hizmeti görevlileriyle ilgili Anayasa'nın 13., 20. ve 128.'inci hükümlerine aykırılık nedeniyle iptal edilmesine karar vermiştir. Görüleceği üzere, Anayasa Mahkemesi, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması konusunun esası hakkında herhangi bir görüş bildirmemiş usulde ki eksikler sebebiyle söz konusu düzenlemenin Anayasa'ya aykırılığı üzerinde durmuştur.

Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı Sonrası Mevcut Alımlarda Süreç Nasıl İşleyecektir?

Anayasa'nın 153'üncü maddesinde; Anayasa Mahkemesinin kararları kesin olduğu, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemeyeceği ve İptal kararları geriye yürümeyeceği düzenlenmiş yine aynı maddede iptal kararlarının Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkacağı hüküm altında alınmıştır. Aynı zamanda Anayasa Mahkemesi kararlarının yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlayacağı da düzenlemiştir. Bu kapsamda Anayasa Mahkemesi kararı Resmi Gazete'de yayımlanarak  29 Kasım 2019 tarihi itibariyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun devlet memurluğuna alınma şartlarını düzenleyen 48'inci maddesinin 1 Fıkrasının (A) Bendine (8) alt bendi yürürlülükten kaldırılmıştır. Yukarıda da değindiğimiz üzere Anayasa Mahkemesi kararlarının idare makamlarını bağlayıcılığı nedeniyle 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında memur alımlarında "güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması" yapılamayacağı açıktır. 

İdari Yargı'da devam eden davalar Bakımından süreç nasıl işleyecektir?

Daha öncesinde de belirttiğimiz üzere Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu kararlar Anayasa'nın 153'üncü maddesi kapsamında yargı organlarını da kapsamaktadır. Bu sebeple güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması gerekçesiyle adaylık işlemleri sonlandırılan ve idari işlemin iptali amacıyla idari yargı mercilerinde açılan ve henüz bir karar verilmemiş derdest davalarda AYM kararının örneğini de içeren beyan dilekçesinin mahkemeye sunulması ve AYM kararı kapsamında hüküm verilmesi talep edilmelidir.

Dava Açmayanların Durumu Ne Olacaktır?

Anayasa Mahkemesi iptal kararlarının geriye yürümeyeceği düzenlemesinin yanı sıra İYUK'ta belirtilen 60 günlük hak düşürücü süre geçtikten sonra açılan davaların usulden reddedileceği açıktır. Ancak Danıştay'ın konuya ilişkin vermiş olduğu kararlar incelendiğinde, Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu iptal kararları sonrasında yeni bir hukuki durumun yaratıldığı oluşan yeni durumdan yararlanmak üzere ilgililerin idareye başvurabilecekleri ve istemlerinin reddi halinde bu işlemlerin iptali istemiyle dava açabilecekleri kabul edilmiştir. Bu konuda alanında uzman bir idare hukuku avukatıyla çalışılması davanın seyri ve takibi bakımından faydalı olacaktır.